Осыдан бір жыл бұрын ақсақалдың домбырасын үлкен ұлы Тілепберген Жаналиев аталған музейге өткізген. Бұл көне аспаптың тарихы аз емес. Осы қалақтай ғана көне домбырамен қаншама күйлер тартылып, сырлар шертілді десеңізші!
«Нағыз қазақ – домбыра» деген Қадыр Мырза Әли ақынның сөзі де халқымыздың осы ұлттық аспапқа қаншалықты жақын екенін көрсетсе керек. «Баласы музейге тапсырған бұл домбыраның бетінде «Қазақ КСР-ның 40 жылдығына» деген ірі жазу бар. Яғни, сол жылдары ақсақалға бұл аспапты біреу сыйға тартқан. Екінші нұсқамыз, ақсақал 40 жылдықтың құрметіне осы домбыраны өзі жасатуы да мүмкін. Содан бері қарай кемі 65 жыл өтіпті. Бір ауданға сыйлы ақсақалға 65 жыл қызмет еткен көне аспап музейдің де маңызды жәдігерінің бірі», – дейді аталған музейдің директоры Ербол Қашаған.
Бір айта кетерлігі, Махан Жаналиев ақсақал Ұлы Отан соғысы жылдарында уәкілетті органда арнайы полиция қызметкері болып қызмет атқарған. Бұл Ұлы Отан соғысы ардагеріне теңестірілген қызмет. Сұрапыл жылдарда полиция қызметкері болған Махан Жаналиев ақсақал кейінірек жұбайы Қамқа Байсейітова екеуі бірнеше жыл мал баққан екен. Екі ұл, бір қыз тәрбиелеп өсірген. Кейіннен екеуі де зейнетке шығып, Қаратау қаласында тұрған. Махан ақсақал зейнетке шыққан соң сынықшылық кәсіппен айналысыпты.
Сонымен қатар, домбыра тарту арқылы балаларды емдеген. Бір сөзбен айтқанда, домбыраны ән орындауға да, емшілік мақсатта да пайдаланған. Ол туралы біз ақсақалдың баласы Тілепберген Жаналиевті де сөзге тарттық.
«Бұл домбыра біздің әулет үшін өте ыстық. Әкеміз тартып, баяу ыңылдап отырушы еді. Емшілікте де домбыраның үлесі болды. Маған бірақ домбырашылық қонған жоқ. Астанада тұратын інім Аяпберген тартады. Өзімнің Баян деген қызым да домбырашы. Домбыраның біздің әулетке біраз қадірі бар. Әкеміз 1990 жылы, Қамқа анамыз 2020 жылы өмірден озды. Әкем кеткен соң да домбыра 20 жыл қара шаңырақта сақталған екен. Музейге өткізген себебім, біріншіден аудан халқы көрсін дедік. Екіншіден, атасының домбырасы музейде сақталып тұрғанын естісе болашақ ұрпақтары да келіп көріп, жақсы әсер алып тұрады деген үміттемін. Өзім де кемі жылына бір мәрте барып, әкемнің домбырасын көріп тұрамын. Қазіргі таңда мен Т.Рысқұлов ауданы, Құлан ауылының тұрғынымын. Әкемді Талас ауданының жұртшылығы тегіс таниды. Емшілік қыры да біраз жұртқа мәлім болған», – дейді ол.
Тарихы қызықты бұл домбыраны тамашалаушылардың қарасы қалың. Жалпы, домбыраның қазақ үшін сондай қастерлі екенін айттық. Осынау қасиетті аспабын жоғалтып алып, таба алмай жүрген қаншама танымал тұлғалар бар.
Мәселен, әйгілі ақын Жақсылық Сәтібеков өзіне Бауыржан Момышұлы сыйлаған домбыраны бір облыстық ақындар айтысында жоғалтып алған. Қанша іздесе де, таба алмапты. Ал, Қазақстанның еңбек сіңірген композиторы Әбиірбек Тінәлі арнайы тапсырыспен жасатқан «Әбиірбек Тінәлі» деген ірі жазуы бар домбырасын пойызда жоғалтып алғанын айтып өкінеді. Осы жағдайлардан халқымыз үшін домбыра аспабының қаншалықты құндылығын байқауға болады.
Есет ДОСАЛЫ
Талас ауданы
