Апат айтып келмейді десек те, Риддердегі ірі орман өртінің қоғамды дүр сілкіндіргені рас. Бұл төтенше жағдай да еліміздегі қай-қай оқыс оқиға сынды көптеген проблеманың бетін жалаңаштап кетті. Соның ең қорқыныштысы, орманды алқаптағы елді мекендердің өрт алдындағы дәрменсіздігі. Ал ең өкініштісі, бір адамның кесірінен қаншама адам баспанасыз қалды. Тіпті, бір адам көз жұмып, екі адамның денсаулығына нұқсан келді. Болжам бойынша, оқиғаға әдейі өрт қою немесе отқа салғырт қарау әрекеті себеп болуы мүмкін. Өйткені өңірде бірнеше күн бойы ауа температурасы жоғары болып әрі жел көтеріліп тұрған еді. Сонымен, өрт неден шықты, кім кінәлі? Алдын алу мүмкін бе еді?
Төтенше жағдай хронологиясы
Оқиға хронологиясына қысқаша тоқталып өтсек. Өрт 10 мамыр күні шамамен сағат 13.30 кезінде тұтанған.
Бірақ ол туралы хабар 17.00 шамасында әлеуметтік желілерде тарай бастаған. Өйткені бұл кезде тілсіз жау Риддер орман шаруашылығының жанындағы Лесхоз елді мекеніне жақындап қалған болатын. Тұрғындар жануарлар мен техниканы өз бетінше эвакуациялай бастаған. Осы аралықта 101 қызметіне хабарласқан ауыл тұрғындары «шамамен 2 гектар алқапта құрғақ шөп жанып жатыр» деп хабарлаған. Оқиға орнына ШҚО ТЖД орман шаруашылығы және өрт сөндіру қызметінің қызметкерлері жедел жетіп, бастапқыда өртті сөндіруге барлығы 6 техника мен жеке құрамның 100-ден астам қызметкері жұмылдырылған.
Сағат 18.30 шамасында өрт Лесхоз ауылын шарпи бастаған, нәтижесінде 14 үй өртеніп кетті. ТЖ департаменті мәліметінше, жанып жатқан орман алаңы 310 гектарға жеткен. Өрт орнында жергілікті атқарушы органдардың, ШҚО ТЖД өрт сөндіру бөлімшелерінің және орман шаруашылығының жеке құрамынан 208 адам және 47 дана техника жұмыс істеді. Оқиға орнына қосымша 3 автоцистерна мен 15 құтқарушы барды. Қажет болған жағдайда көмекші техника жұмылдырылды. Мәселен, қосымша көмек ретінде Нұр-Сұлтан мен Павлодардан «Авиациялық орман күзетінің» екі тікұшағы жіберілді. Өртті сөндіруге суағар құрылғысы бар МИ-8 және МИ-2 авиаорманқорғау тікұшақтары 17 500 текше метр су құйды.
19.30 шамасында өрт сөндірушілер өртенген әйелдің мәйітін тауып алғаны, 1949 және 1980 жылы туған тағы да екі ер адамды күйік шалып, жансақтау бөліміне жатқызылғаны хабарланды. Қаза болған әйелдің 1948 жылы туған ауыл тұрғыны Галина Спивакова екені анықталды. ШҚО Полиция департаменті Риддер қалалық ПБ өңірдегі өртке байланысты ҚР ҚК 204-бабы 2-бөлігіне сәйкес соталды тергеуді бастады.
Сағат 20.00 шамасында Шығыс Қазақстан облысының әкімі Даниал Ахметов Риддер қаласы маңындағы Лесхоз кентіне барып, жергілікті тұрғындармен жүздесті. Төтенше жағдайға байланысты көмекке мұқтаж жандар үшін жедел желі нөмірі іске қосылды. Ол бойынша психологтер жұмыс істей бастады. ШҚО бойынша ТЖД дағдарыс орталығында жедел штаб құрылды. 22.00 шамасында Риддерде 35 үй мен 9 шаруашылық құрылысы өртенгені анықталды.
Түнгі 22.20 шамасында Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев ШҚО-дағы өрт бойынша тапсырма берді.
11 мамыр күні таңғы 7.00-де Лесхоз ауылындағы өрт сөндірілді. Облыстық төтенше жағдайлар департаменті өртті сөндіруге 136 құтқарушы, 161 жергілікті орманшы, әкімдік пен басқа да ведомстволардың 29 өкілі, барлығы 300-ден астам адам қатысқанын хабарлады. Одан бөлек, ішкі істер саласының 300-ден астам полиция қызметкері күшейтілген қызмет тәртібіне көшіріліп, тәулік бойы кезекшілікке түсіп, құтқару, қадағалау, шолу, эвакуациялау, күзету және тұрғындарға көмектесу жұмыстарына жұмылдырылды. Олар әрбір үйді аралап, есіктерін қағып, ішін қарап, тексеріп, адамдарды алып шығып, оларға қауіпсіз жерге қалай бару керек екенін түсіндіріп, жеткізіп отырды. Сонымен қатар мародерлік пен ұрлық болмау үшін түні бойы оқиға орнына қоршау жасап тұрды.
Өртті сөндіруге екі тікұшақты қосқанда, барлығы 69 техника жұмылдырылды. Олар өрт сөндіру техникаларынан бөлек трактор, грейдер, тиегіш сынды жер жырту және су тасу техникалары. Лесхоз ауылында барлығы 37 үй мен 9 қосалқы шаруашылық құрылыс нысаны жанып кеткені нақтыланды.
Сағат 11.30 шамасында Риддердегі ірі орман өртіне кінәлі болуы мүмкін күдіктінің ұсталғаны туралы хабарланды. Енді кінәсі дәлелденсе, 35 жастағы жергілікті тұрғынға «Отқа салғырт қарау» бабы бойынша айып тағылып, 5,8 млн теңге (2 000 АЕК) айыппұл салынуы немесе екі жылға дейін бас бостандығынан айыру жазасы берілуі мүмкін. Одан бөлек, моральдық-материалдық шығындардың ескерусіз қалмайтыны анық. Әзірге белгілісі, ол Лесхоз ауылы маңында от жаққан. Оқиғаның барлық мән-жайы мұқият зерделенуде. Куәгерлердің жауаптары тексеріліп, сараптамалар тағайындалған. 15 тергеушіден тұратын жедел-тергеу тобы өртенген үйлерді тексеруде. 10 мамыр күні орманда өрт басталған түскі 13.30 шамасында riddervsegda паблигі куәгерлердің өрт қойған адамды көргені туралы, ол оқиға орнынан «22 аймақ» деген мемлекеттік белгісі бар сұр Subaru Forester көлігімен қашып кеткені жайлы пост жариялаған болатын.
Екі-ақ өрт сөндіру бөлімі
Оқиға басталғаннан-ақ шығыстағы әлеуметтік желілер шулап қоя берді. Өйткені бұл апаттың ауқымы үлкен, қатері зор еді. 37 үй жалынға оранып, 1 адам қаза болып, 2 адам жарақат алған оқиғаның себебін іздеген жұртшылықтың сын-пікірінен жергілікті әкімдікке көңілі толмайтыны аңғарылады. Көп мәліметке Instagram-дағы облыс әкімінің жеке парағы мен осы оқиғаға күдікті адам туралы жариялаған riddervsegda паблигінен қанығуға болады. Соның бір парасы қала әкімі Дмитрий Горьковойдың жұмысына сын айтса, енді бірі зардап шеккендерге көмектің дұрыс жүретініне сенімсіздік білдіреді. Мәселен, sergey_adamich 2018 жылы Шемонаиха ауданын су шайғанда сондағы жұмысқа жауапты болған Дмитрий Анатольевичтің бәрін қопыратып кеткенін жазса, қалған тұрғандар қала әкімінің осындай сын сағатта бой көрсетпегеніне ренжулі. Сондай-ақ shura.prosyanoy атты тұрғынның жазуынша, өндірісті қалада тек қана екі өрт сөндіру бөлімі бар. Бұл 58 мыңнан аса халқы бар қала үшін өте аз. Өйткені қаланың жан-жағы тау мен орман. Ал ондағы апаттың қандай дәрежеге ие екенін кешегі оқиға көрсетіп кетті. Жергілікті төтенше жағдай қызметтерінің әлеуеті алапат апаттарды тойтаруға жетпейді. Күн жылына орман-дала өрттері белең алатыны белгілі. Ендеше кешегі оқиға жергілікті әкімдіктің биылғы маусымға дайын емес екенін білдіреді. Соңғы бірнеше күнде күн қағу, күннің ыстығы мен желдің қаттылығы өрт тұтануға қолайлы боп тұр. Ендеше осы уақытқа дейін ормандарды өрттен оқшаулайтын минералды жолақтар неге жыртылмаған? 310 гектар жер дегеніміз – ұзындығы 10-13 шақырым жер. Осы аралықта жойылып кеткен ағаштар мен жан-жануардың қайта қалпына келуіне 10 жылдай уақыт керек. Көктем шыға адамдар табиғат аясына демалуға құмар десек те, табиғатты да ойлаған жөн. Сол себепті дала-орман өрттері маусымында жергілікті биліктің ормандарға жиі-жиі рейд жүргізіп, кезекшілік бекеттер орнатып, кезекшілер белгілеп, табиғи апаттың алдын алғаны абзал.
Тағы бір назар аударатын жайт, Лесхоз елді мекені қалаға кіреберісте, Өскемен – Риддер тасжолы мен теміржолының ортасында орналасқан. Екі жол да орманды көктей өтеді. Орман өрттері эвакуациялық жолдарды бөгеп тастауы әбден мүмкін. Сол себептен де бұл аймақты стратегиялық маңызы бар ерекше қорғалатын аумаққа айналдырып, адамдар демалуға келмек түгілі тұруға да тыйым салатындай дәрежеде қарастырса, құба-құп болар еді? Осы оқиғаны пайдаланып, орман алқабын босатып, оның жиегіндегі аз ғана үйді қауіпсіз қашықтыққа көшіріп жіберген дұрыс. Әкімдіктің әу бастан-ақ қауіпті жерден жер телімін бергені, онда адамдардың үй салып, тұрып жатқаны дұрыс шешім емес. Түйіндей келгенде, табиғи апаттың ауқымының кең болуында бірнеше фактордың кешенді себебі бар. Мәселен, екілер шамасында басталған өртке өрт сөндірушілер қашан жетті? Өйткені тұрғындар өрт туралы хабарлаған кезде ол ендігісі ауылға жақындап қалған және 2 гектар аумаққа жайылып үлгерген. Сонда оған дейін төтеншеліктер аспандап ұшқан қара түтінге мән бермегені ме? Алғашқы жұмылдырылған күш – 100 адам және 6 техника табиғи апатты еңсере алмағаны анық. Әлде, өрт сөндірушілер өртті дұрыс бағаламады ма? Неге тапа-тал түсте болған 2 гектар жердегі өрт 310 гектар аумаққа жайылуына, оның аяғы адам өліміне алып келуге жол берілді? Сұрақ көп, жауап жоқ!
Тұрғындарды алаңдататын тағы бір жайт, облыс әкімінің уәдесінің аяқсыз қалмағаны. Өйткені Даниал Ахметов өртеніп кеткен 37 үйдің орнына үй береміз, келіспегендерінің үйін жөндеп береміз дегені көңілге медет, әйтсе де өртке оранған үйлердің ішінде газ баллондары тарсылдап жарылып жатты. Бұл қауіпсіздік ережелеріне қайшы деген сөзі ертең тұрғындарға қарсы аргумент болып шықпай ма деген күмән да жоқ емес. Әкім уәдесін орындай ма? Оны уақыт көрсетер.
Нұрлан ОРАЗҒАЛИ
