АҚШ Президенті Джо Байден Ауғанстандағы әскерді елге қайтаруға асығар емес. Ол әскерді тек алдағы қыркүйекте қайтаруды көздеп отыр. Әскерді қайтару жөніндегі бұл шаралар бұған дейінгі президент Дональд Трамп пен Ауғанстандағы ірі қозғалыс – Талибан арасындағы келісім аясында жүзеге асырылмақ.
«Әскери саясатты қайта қараған мемлекет басшысы ақырында Ауғанстандағы әскери күшті елге қайтару туралы шешімін қабылдады. Осылайша, 20 жылға жуықтаған шиеленіске нүкте қойылмақ», деген мәлімдеме жасады АҚШ президентінің баспасөз қызметі.
Бір қызығы, бұл операция әл-Каиданың 2001 жылы АҚШ-та жасаған үлкен шабуылынан кейін 20 жыл өткен соң қолға алынып отыр. Дәл осы терракт Ауғанстандағы соғыстың басталуына сеп болған-ды.
Трамп әкімшілігі орнатқан келісім бойынша Ауғанстандағы АҚШ әскері биыл мамырда елге қайтарылуы тиіс. Дегенмен Д.Байден олар әзірге сонда қалып, 11 қыркүйекте елге келеді деген шешімін хабарлады. Оған қоса 2 500 жауынгерді елден шығару қиын әрі қауіпсіз болмайтынын айтты.
Дегенмен АҚШ тыныш кетер емес. Жауапты тұлғалар Талибанды әлі де елде қысым көрсетеді деп айыптайды. Сонымен қатар олардың әл-Каидамен байланысын әшкерелеуге тырысып бағуда. АҚШ тарапы талибтердің лаңкестік топпен серіктестікті жалғастырып жатқанына сенімді.
Бұл айыптауларға қатысты талибтер жауапсыз қалмады. Олар былтыр Ауғанстандағы барлық сыртқы күш, яғни АҚШ әскерімен қоса НАТО-ға мүше елдердің өкілдері 1 мамырға дейін елден шығарылмаған жағдайда қысым көрсетіп, қарсылықтарын қайта жалғастыратынын хабарлады. Оған қоса олар 16 сәуірде Ыстанбұлда өткізілуі керек конференцияға қатыспайтындарын айтып, бұл шешімін нықтай түсті. Келіссөзге келуші елдердің сұрағына «Елдегі сыртқы күштер толықтай шығарылса, халықаралық келіссөздерге қатысамыз» деп жауап берді.
Жоғарыда айтып өткеніміздей, бүгінгі күні Ауғанстан аумағында америкалық 2 500 жауынгер бар. Одан бөлек НАТО-ға мүше елдердің 9 600 әскери өкілі орналасқан.
Кішігірім тарихи шегініс жасайтын болсақ, АҚШ-тың Ауғанстанға интервенциясы 2001 жылы қазанда бастау алды. Сол кездегі президент Джордж Буш Ауғанстанның 11 қыркүйектегі шабуылынан кейін бірнеше аптадан соң әскер жіберді. Осылайша, бұл АҚШ тарихындағы ең ұзақ шетелдік әскери науқанға айналып отыр. Дегенмен бұл операцияның пайдасымен қатар зиянын да атап өткен жөн. Мәселен, Вашингтонның қолдауымен талибтер режімі құлап, жаңа билік орнағанымен, елде партизандық соғыс басталды. Азаматтар халықаралық коалицияға қарсы шығып, оның соңы үлкен азаматтық қарсылыққа ұласты. 10 жылдан кейін Ауғанстандағы АҚШ әскерінің саны тіпті артты. 2010 жылдары жауынгер саны 150 мыңға жақындады. Әскери контингент санын азайту жұмыстары тек 2014 жылы басталды.
Басқа елде әскер ұстау қыруар қаржыны талап ететінін белгілі. Әскер саны 100 мыңнан асқан 2010 жылдары АҚШ жыл сайын 100 млрд АҚШ долларын бөліп отырған. АҚШ үкіметінің мәліметіне қарасақ, 2016 мен 2018 жылдар арасында 40 млрд АҚШ доллары, ал 2019 жылы 38 млрд АҚШ доллары жұмсалған.
АҚШ Қорғаныс министрлігі Ауғанстандағы соғысқа 2001 жылдың қазанынан 2019 жылдың қыркүйек айына дейін 778 млрд АҚШ доллары жұмсалды деген мәлімет жариялайды. Қосымша жұмыстарға тағы 44 млрд АҚШ доллары кеткен. Сонымен 20 жылға жуық уақытта АҚШ бұл саясатын жүргізуге 822 млрд АҚШ долларын бөлген. Тәуелсіз зерттеу институттары зерттеу жүргізе келе, бұл сандардың шындыққа жанаспайтынын айтады. Олардың ойынша жұмсалған қаржы әдейі аз көрсетілген.
Негізгі қаражат әскерді қамту, медициналық көмек көрсету мен өтемақы төлеуге бағытталған. Сонымен бірге 86 млрд АҚШ доллары Ауған ұлттық әскерін, полициясын және басқа да қауіпсіздік күштерін құруға жұмсалған.
Әлбетте, аталған жұмыстардан бөлек АҚШ жүргізген саясаттың ішінде есірткімен күрес те үлкен қаражат қажет етеді. Материалдық шығыннан бөлек, осы жылдар ішінде АҚШ Ауғанстанда 2 300-ден астам жауынгерін жоғалтқан.
Батыс қанша жерден араласса да талибтер өз күшін дәлелдей білді. Соңғы жылдары олардың айбыны асқақтағаны сонша, Ауғанстан жерінің көп бөлігін өз басқаруына алды. Байденнің әскерді қайтару ісін белгіленген мерзімнен кешіктіре түсу себебі осымен байланысты деген ой туындайды. Өйткені ол жақтан жауынгерлерін қайтаратын АҚШ өз талабын жеткізген-ді. Талибан болса талаптың барлығымен келіспей отыр. Сарапшылар АҚШ-тың әскери имиджіне нұқсан келмеуі үшін Байден талаптар толық орындалмайынша, әскерін шығармайды деген пікір айтады.
АҚШ-тың шиеленіске толы Ауғанстаннан кетуі ондағы Талибан қозғалысының күшеюіне алып келеді деген пікір көп. Бүгінде Талибан шетелдік әскермен текетіресті тоқтатқанымен, Ауғанстан басындағы билікпен ортақ келісімге келер емес.
Екі жақтың талаптарына тоқталар болсақ, сотталған 5000 талибті Ауғанстанға қайтару келісім аясында қарастырылған. Ал Талибан болса елдегі басқа да исламистермен күресті жалғастырып, ел билігімен келісімге келуге міндетті. Екі ел арасындағы келісім баяу жүргізілуде.
АҚШ-ты техникалық не логистикалық шектеулер емес, саяси мәселелер мазалайтыны белгілі. Оған қоса Джо Байден әскер кеткеннен кейін туындайтын вакуум басқа геосаяси ойыншылармен толтырылуы мүмкін деген болжамын жасырмайды. Ал жаңа ойыншылар АҚШ саясатын жақтаушылар болып шығуы екіталай. Оған қоса Ауғанстанның Иран, Қытай, Пәкістан сынды көршілерінің өз стратегиясы барын естен шығармаған жөн. Сондықтан дәл қазір Ауғанстандағы ахуалдың келешегіне қатысты болжам жасау қиын.
