Өткен айдарда, біз алаяқтық және олардың түрлері туралы айтып өткен
болатынбыз, ал бүгін сол тақырыпты жалғастыру мақсатында сіздерге интернеталаяқтық туралы айтқымыз келіп отыр, демек облысымызда қылмыстың бұл түрі
239,5% (81-ден 275-ке дейін) өскен.
Көбінесе құрбандар әлеуметтік желілерде (Instagram) және интернетжарнамаларда (Kolesa, Krisha, OLX сайттарында және т.б.) алданады.
Азаматтар, әдетте, өздері танысудың бастамашылары болып табылады, желіде
хабарландырулар табады, алаяқтармен байланысқа түседі және олармен алдау мен
сенімді теріс пайдалану арқылы адасып, тауарларды сатып алу үшін өз бетінше ақша
жібереді.
Мысалы, Таразда Капашеваға қатысты интернет-алаяқтықтың 37 эпизоды
бойынша қылмыстық процесс аяқталды, ол екі жыл бойы «Instagram» әлеуметтік
желісіндегі өз парақшасын пайдалана отырып, әйелдер киімін сату сылтауымен 37
азаматты алдап, 671 500 теңге көлемінде ақша қаражатын иемденген.
Ағымдағы жылы алаяқты әшкерелеп, үш жылға бас бостандығынан айырды.
Алаяқтар үнемі ұрлықтың жаңа және жетілдірілген әдістерін іздейді, онда
олар келесі схемаларды қолданады:
— интернет-сайттарда сату туралы хабарландырулар, онда алаяқ-сатушылар
жәбірленуші алмайтын тауар үшін ақша аударуды сұрайды;
— сатып алу туралы хабарландыру, алаяқ сатып алушылар банк картасының
деректемелерін және (немесе) тауарға ақша аудару үшін СМС-кодтарды сұрайды,
содан кейін олар банктік шоттан ақша ұрлайды;
— «егіз» интернет-сайттары немесе жалған интернет-дүкендер арқылы
түпнұсқаға ұқсас тауарларды сату, онда алаяқтар өз құрбандарын төмен бағамен
және тиімді ұсыныстармен қызықтырады;
— достардың хабарламалары, алаяқтар әлеуметтік желідегі басқа біреудің
парақшасын пайдаланып, достың (туыстың) басшылығымен оларға ақша аударуды
немесе сіздің картаңыздың мәліметтерін сізге ақша аудару үшін хабарлауды
сұрайды;
— телефондағы вирустар, алаяқтар телефондағы вирустарды іске қосады,
«зарарланған сілтеме» бойынша өтуді ұсынады және телефонға байланған банк
картасына қол жеткізеді;
— фишинг, құпия деректерге қол жеткізу, құрбанның банктік картасына заңсыз
қол сұғуды пайдалана отырып, адамдардың шоттарынан ақша ұрлау.
Ұсыныстар:
Осындай қылмыстардан қорғану өте оңай. Ең алдымен, тиімді
ұсыныстар туралы ақпарат алған кезде эмоцияларға берілуге болмайды. Ақша
аудару туралы кез-келген өтініш сізді алаңдату керек!
Егер сатушы сатып алынған тауар үшін толық немесе ішінара алдын-ала
төлемді электрондық шотқа аударуды талап етсе, бейтаныс адамға сенуге
қаншалықты дайын екеніңізді ойлаңыз.
Ұқсас тауарлардың орташа құнын қараңыз. Тым төмен баға сізге күдік
тудыруы керек.
Жарнаманы және оны орналастырған адам туралы ақпаратты мұқият
зерттеңіз. Мүмкін, нарықта сатушылардың рейтинг жүйесі бар, бұл жағдайда басқа
сатып алушылар қалдырған пікірлерді зерттеңіз.
Есіңізде болсын, беделді Интернет-дүкендер сізден виртуалды әмиянға немесе
ұялы телефонның шотына ақша аударуды сұрамайды. Интернеттегі дүкен туралы
ақпаратты іздеңіз, оның нарықта қанша уақыт болғанын көріңіз.
Ірі немесе сізге белгілі компанияның веб-сайты кездескен жағдайда, сіздің
браузеріңіздің мекен-жай жолында оның атауының дұрыс жазылғандығына көз
жеткізіңіз.
Сіздің картаңызбен бір нәрсе дұрыс емес деген күдік туындаған жағдайда,
мысалы, сіз оны бұғаттау туралы СМС-хабарлама алдыңыз, дереу банкке
хабарласыңыз. СМС-хабарламада көрсетілген нөмірлерге қоңырау шалмаңыз және
хабарлама жібермеңіз.
Сіздің картаңыздың жай-күйі туралы хабардар ете алатын жалғыз ұйым, ол
сізге қызмет көрсететін банк.
Ашықхатты, музыканы, суретті немесе қандай да бір бағдарламаны жүктеуге
сілтеме бар хабарлама алған кезде оны ашуға асықпаңыз. Сілтемені басу арқылы сіз
өзіңіз білмей телефонға вирус кіргізіп алуға немесе ақылы қызметтерге жазылып
алуы мүмкінсіз.
Брокерлік компанияны таңдау кезінде ақшаңызды жоғалтпау үшін алаяқтық
компанияны сипаттайтын келесі белгілерге назар аудару керек: жоғары пайыздық
уәде, тіркеудің болмауы, жаңадан келген трейдерлерге тұрақты пайда туралы уәде.
Өз капиталыңызды сеніп тапсырмас бұрын, интернет-ресурстарды ғана емес, брокер
туралы ресми ақпаратты да мұқият зерттеңіз.
Коронавирустық пандемиямен байланысты төтенше жағдайдың енгізілуіне,
сондай-ақ ақпараттық жүйелердің кең таралуына және интернетке деген үлкен
сұранысқа байланысты адамдар тауарларды интернет-сауда арқылы сатып алуды
және электронды төлем жасауды қалайды.
Өкінішке орай алаяқтар соны пайдаланып, сенімділік немесе оңай пайдаға
деген құштарлық секілді адами қасиеттерді қолданумен азаматтардың мүлкін
қашықтан (онлайн) иемденеді. Мұндай жағдайларда «қолыңмен ақша бересін,
аяғыңмен артынан жүресін» деген халық даналығы бірден еске түседі.
1Сақ болыңыз және өзіңізден жақсы ешкім сіздің мүлкіңіз бен
жинақтарыңызды сақтай алмайтынын ұмытпаңыз!
Жамбыл облысының прокуратурасы
1-ші басқарма прокуроры
Қосанов Ұлан
