Қылмыстық процестің үш буынды моделі дегеніміз не және енгізіліп отырған жаңалықтың мәні қандай? Ендігі өзгерістер қандай болмақ? Бұл сұрақтарымызға Алматы қаласы прокуратурасының Қылмыстық қудалау басқармасының аға прокуроры кіші әділет кеңесшісі Азамат Сұртаев жауап берді.
Айта кетейік, Қылмыстық процестің үш буынды моделінің мәні мынадай:
қылмыстық қудалау органы қылмыстарды, оған қатысы бар адамдарды анықтайды, дәлелдемелер жинайды.
прокурор жиналған дәлелдемелерге тәуелсіз баға береді, процеске қатысушылардың құқықтарының бұзылуына жол бермейді және сотта айыптауды қолдайды.
сот органдардың іс-әрекеттеріне шағымдарды қарайды және түпкілікті үкім шығарады.
Узнать больше
Вернуться к просмотру
Сұртаевтың айтуынша, инновациялардың басты ерекшелігі — енді прокурордың келісімінсіз іс жүргізу шешімінің заңды күші жоқ.
«Келісуге және бекітуге: «адамды күдікті деп тану», «іс-әрекетті саралау», «тергеп-тексеру мерзімдерін үзу», «істі тоқтату», «қылмыстық теріс қылық туралы хаттама» және «бұйрықтық іс жүргізу» жатады. Бұрын прокурор, әдетте, қылмыстық істерді зерделеу кезінде ғана заңдылықты тексерді. Яғни, процеске қатысушылардың құқықтары бұзылған жағдайда ден қою «постфактум» болды», — дейді ол.
Азамат Қырықбайұлының сөзінше, қазір прокурорлар заңсыз шешімдерге дер кезінде тосқауыл қоя бастады. Өткен кезеңде үш буынды модель аясында Алматы прокуратурасы 23 мыңнан астам негізгі шешімдерді қарады. Жалпы, Алматы қаласының өзінде мынадай көрініс байқалады:
Істердің тоқтатылуы 50 пайызға (6 мыңнан 3 мыңға дейін), үзіліс 50 пайызға (10 мыңнан 5 мыңға дейін) төмендеді, ал дұрыс емес біліктілікті анықтау 50 пайызға артты. Күдікті деп тану туралы (218) және әрекетті саралау туралы (87) қаулы заңсыз деп танылды. Осылайша, қылмыстық процеске адамдардың едәуір санын негізсіз тарту фактілерінің алдын алынды. Мұндай тәсіл Конституциялық құқықтардың бұзылуын 28 пайызға төмендетуге де әсер етті.
«Сотқа дейінгі тергеп-тексеру сапасы айтарлықтай жақсарды. Үш буынды модельдің басты басымдығы азаматтардың конституциялық құқықтарын қорғау болып табылатындықтан, ол құқық қорғау органдарына сенім деңгейін арттыру мәселесіндегі кезекті қадам болады», — дейді Сұртаев.
